ارسال به

<\/h3>

از 1623292  کیلومتر مربع مساحت ایران 882150 کیلومتر مربع و یا معادل 54.4 درصد کشور را کوه فرا گرفته است.

این کوه ها که از چهار قوس اصلی شمالی، زاگرس، خاوری، مرکزی تشکیل یافته اند، ایران را به سرزمینی کوهستانی که ارتفاع بسیاری از قلل آن از 3500 متر بیشتر است، مبدل ساخته اند.

فواصل میان قوس های بالا را دره های مرتفع و دشت ها و شوره زارها، شن زارها و دریاچه های شور بسیاری چون دشت کویر، کویر لوت، دریای نمک، هامون، جازموریان، باتلاق گاوخونی، کویر سیاه کوه، کویر در انجیر، کویر نمک سیرجان، و میدان گل و غیره پوشانیده اند که حداقل ارتفاع آنها از 350 متر متجاوز است. کوه های البرز مهد زیبایی های شمال بوده و بسیاری از شهر و روستاهای سرسبز و خرم کشور را در دامان خود جای داده است.

کوهستان زاگرس که از جمله باشکوه ترین و عظیم ترین رشته کوه های جهان است، سرچشمه بزرگترین رودهای ایران بوده و بیش از نیمی از شهرها و اماکن مسکونی کشور را در خود پناه داده و بسیاری از مناطق آن با زیباترین نواحی جهان برابری می کند.

رشته کوه های مرکزی نیز که چون سدی در برابر دشت ها و کویرهای مرکزی قد برافراشته است پناهندگان خویش را از گزند گرمای طاقت فرسای تابستان و سرمای جانگداز زمستان دشت های مرکزی در امان داشته و خوان پربرکت خود را گاه تا درون دشت های داخلی گسترده اند.

آنچه از آن می توان به عنوان کوهشناسی ایران نام برد 8 قسمت به شرح ذیل است که عبارتند از:

1. رشته کوه های البرز
2. رشته کوه های زاگرس
3. کوه های ممتد مرکزی
4. کوه های خراسان
5. کوه های کرمان
6. کوه های نوار مرزی آذربیایجان غربی
7. کوه های کردستان و لرستان
8. قلل منفرد

و تعدادی شاخه های کوچک فرعی که دیگر نمی توان آن را در جایگاه جداگانه ای مورد بررسی قرار داد، می توان بیانگر تقسیم بندی کوه های ایران قرار داد. به طور تقریب می توان گفت ایران، دارای حدود 15000 قله بالای 3000 متر می باید باشد که در 8 قسمت فوق الذکر پراکنده گردیده اند، که عمده ترین مکان های تمرکز آن را باید در البرز و زاگرس دانست. که در آغاز این مقوله و در ابتدا به بحث و بررسی پیرامون ساختار رشته کوه های البرز خواهیم پرداخت.

 

1. رشته کوه های البرز :

از حوالی جنوب شهرستان آستارا آغاز و با قوس بلندی سراسر کرانه دریای مازندران را درنوردیده تا نزدیک شهرستان آزادشهر به پیش می روند.

این رشته کوه ها به عرضی تقریباً 100 تا 150 کیلومتر از ساختارهای بسیار فشرده برخوردارند که این ویژگی بیشتر از ناحیه ی مرکزی به چشم می خورد و در سایر مناطق از گستردگی های بیشتری برخوردار است. در این رشته کوه ها که در آن قله دماوند بام ایران با ارتفاعی معادل 5619 متر قرار دارد، دارای ارتفاعات کوتاه و بلند فراوانی است که پس از دماوند می توان از نام هایی چون شاهوار، مزدا، دوبرار، آزادکوه، دوخواهرون، علم کوه و شاه البرز و سیالان نام برد. ساختار البرز از 5 قسمت به شرح ذیل تشکیل می گردد که از شرق به غرب عبارتند از:
الف: البرز شرقی
ب: رشته فیروز کوه
ج: البرز مرکزی
د: البرز غربی
ه: کوه های گیلان
که در ذیل به اختصار به معرفی قلل مهم هر بخش و جدا سازنده های آن از سایر ارتفاعات اشاره خواهیم کرد:

الف: البرز شرقی:

البرز شرقی ناحیه بسیار بزرگ و وسیعی را پوشش داده است در سراسر نواحی جنوبی آن که عموماً آب و هوای بیابان گرم سیر بر آن حاکم است؛ شهرهای شاهرود، سمنان، دامغان و گرمسار قرار دارند و این کوه ها به سوی شمال امتداد یافته به جنگل های حد فاصل شهرهای علی آباد کتول تا بابل قسمت می گردند. بخش بزرگ کوهستان البرز شرقی از دو قسمت مهم ارتفاعات برخوردارند؛ قسمت اصلی و مرتفع آن در شمال شهرستان شاهروود با قلل شاهوار 4000 متری و شاه کوه 3850 متری و قلل چالویی، کهکشان و یزدگی و در قسمت غربی این رشته کوه ها قلل نیزوا 3850 متری و نرو و قلل قدمگاه، سائو و لعای جای دارند؛ که حدفاصل این دو قسمت به خصوص در شمال دامغان رشته کوه های کم ارتفاع برن مو را پوشش داده است.

ب: رشته فیروز کوه:

رشته کوه های موسوم به فیروز کوه به صورت نواری عمودی شکل و فشرده از شمال حدفاصل در شهرستان بابل تا آمل و از جنوب حد فاصل در شهر فیروز کوه و دماوند قرار دارند. دره عمیق، رودخانه هراز سراسر جناح غربی این کوهستان را از البرز مرکزی جدا می سازد و در شرق این ناحیه نیز رودخانه های تالارد، حبله رود به جداسازی این قسمت از کوهستان عظیم البرز شرقی کمک نموده اند.
کوه های جنوبی فیروز کوه غالباً حالت کوهستان و فاقد درخت و بالعکس هر چه به نواحی شمالی نزدیک تر می شویم جنگل و درخت زار پوشش غالب این نواحی را شامل می گردند. از جمله مهمترین قلل این منطقه می بایست از قلل بسیار مشهودی چون دوبرار 4250 متر و زرین کوه 3850 متر و میشینه گرگ 4050 متر و قلل بوم، امنیه، هلزم، پاشوره و سواد کوه را نام برد.

ج: البرز مرکزی:

از فشرده ترین ناحیه کوهستان البرز از حیث کثرت ارتفاعات می بایست نام برد، این ناحیه کوهستانی مرتفع که رودخانه هراز آن را از سمت شرق و دره رودخانه کرج و چالوس آن را از غرب جدا می سازد در حد فاصل شهرهای آمل و چالوس در کناره دریای مازندران و از جنوب در حدفاصل شهر کرج تا تهران و دماوند شامل می گرداند. ناحیه کوهستانی البرز مرکزی نیز چون سایر ارتفاعات این ناحیه از نوار جنگلی در قسمت شمالی و ناحیه کوهستان جنوبی آن تشکیل گردیده دارای قلل مهم و مشهود چندی است که از جمله مهمترین آنها می بایست از:
دماوند 5671 و آزاد کوه 4390 متر و خلنو 4375 متر و قلل فرهنگ، کلون بستک، سی چال، آسمان کوه، مهرچال، جانستون، دوخواهرون، دردشت، گرگ، توچال و گل زرد نام برد.

د: البرز غربی:

منطقه کوهستان البرز غربی پس از ناحیه شرقی البرز از وسعت زیادی برخوردار است که وجود رشته کوه های تخت سلیمان (علم کوه) بر جاذبه های آن دو چندان افزوده است. ناحیه کوهستانی البرز غربی نیز از سمت شرق توسط رودخانه های کرج – چالوس از البرز مرکزی جدا و از سمت غرب سراسر آن را دره رودخانه سفید رود در می نوردد. از جمله مهمترین شاخصه های البرز غربی وجود سه رودخانه عظیم؛ سه هزار، شاهرود و طالقان رود در عمق این ناحیه می باشد، همچنین آثار تاریخی دوره های اسلامی و قبل از آن زینت بخش این ناحیه بزرگ می باشد. از جمله قلل مهم این منطقه می توان از:
علم کوه 4850 متر، تخت سلیمان 4650 متر، شاه البرز 4200، کهار 4050 متر و قلل ناز، چالون، سیاه کمان، کرماکوه، ماسه چال، هفت خوانی، خرسان، سیالان، خشچال و درفک نام برد.

ه: کوه های گیلان:

آخرین بخش از رشته کوه های البرز را کوه های گیلان تشکیل می دهند، این کوه ها که بالعکس سایر نواحی البرز از ارتفاع کمی بهره مند می باشند با حالتی نیمه جنگلی در حدفاصل رودخانه سفید رود تا آستارا و اردبیل قرار دارند شهرستان رشت در شمال این ناحیه و دره رودخانه قزل اوزن و سفید رود و شهرستان آب بر و خلخال در جنوب و جنوب غربی آن دیده می شوند. این منطقه نیر دارای قلل مرتفع مهمی چون شاه معلم 3050 متر و سفید کوه 3350 متر و قلل پشته کوه، بغروداغ و لاس پشته می باشد.

2. رشته کوه های زاگرس:

رشته عظیم زاگرس حدفاصل دشت های خوزستان و عراق تا نواحی مرکزی ایران را تشکیل می دهد این سلسله کوه ها با وسعتی پهناور از جهت شمال غربی به سوی جنوب شرقی از رشته کوه ها و خط الرأس های فراوان به وجود آمده اند. رشته زاگرس با توجه به دست یابی به 3 منطقه کوهستانی مهم از نقطه نظر کوهنوردان یعنی قلل اشترانکوه و قالی کوه و خط الرأس زردکوه بختیاری و دنا را می توان به 3 بخش عمده متمرکز تقسیم نمود که اکثر صعودهای کوهنوردان در زاگرس را تحت پوشش خود قرار داده است این 3 ناحیه کوهستانی را که از شمال به جنوب امتداد یافته اند به نام های شمالی و مرکزی و جنوبی می توان نام برد.
بخش شمالی شامل قلل مهمی چون اشترانکوه با سرافرازی قله سن بران 4150 متری و فالی کوه 4110 متری و قلل دیگری می باشد. بخش مرکزی با قله مرتفع زرد کوه بختیاری با ارتفاعی معادل 4221 متر و قله شاه شهیدان 4150 متر و هفت تنان 4150 متر و قلل دیگری مانند، فردان و گربوش کوه و بالاخره بخش جنوبی که تا شهر بزرگ شیراز و کمی هم دورتر تا داراب امتداد می یابد که از جمله مهمترین قلل باید از قاش مستان 4500 متر، مورگل 4450 متر، بل اقلید 4150 متر و قلل رنج، سفید کوه، خاتون، نیل، ریگ و ... نام برد.

3. کوه های ممتد مرکزی:

نواری طویل منقطع توسط بیابان ها و تا حدودی منفرد که فقط به دلیل امتداد آن در مرکز ایران شاید بتوانید از آن به عنوان ممتد مرکزی نام برد. این قلل که از شهر تفرش و قله مهم آن نقره کمر آغاز می گردند، با تشکیل قلل غلیق، ولیجیا، کرگز، کرکس، میل، مارشنان، شیرکوه و تزرجان تا شهر بابک کرمان امتداد می یابند و هر یک دارای قلل منفرد و متعددی می باشند.

4. کوه های خراسان:

این کوه ها غالباً به صورت پراکنده در اطراف و اکناف استان خراسان قرار دارند و هر یک دارای ویژگی های خاص خود می باشند که از جمله مهمترین قلل این منطقه می باید از خط الرأس بزرگ بینالود، شیرباد و زرگران قلل پراکنده ملکوه، چهل تن، سالوک، آلاداغ و هزار مسجد نام برد.

5. کوه های کرمان:

کوه های کرمان را می توان به عنوان مجموعه ای از قلل مرتفع بعضاً دشوار از نظر صعود به آنها و معمولی چون بسیاری از کوه های ایران نام برد. کوه های دارای قلل مرتفع زیادی است که در اطراف شهرهای بزرگ آن چون کرمان، جوپار، ماهان، سیم، جیرفت، سیرچ و غیره قرار گرفته اند. مرتفع ترین قله این کوه ها هزار یا به قولی چهل تن به ارتفاع 4465 متر و دارای قلل مهم دیگری چون لاله زار، کوشا، کله زی، جوپار، سه شاخ، کیش، کیل جلال، بید خون، گلچین، پلوار، چفتان، بارز و بحر آسان می باشد.

6. کوه های نوار مرزی آذربایجان غربی:

این رشته کوه ها که در نوار مرزی حدفاصل ایران و ترکیه و بخشی از کشور عراق قرار دارند از جمله زیباترین و بکرترین قلل ایران می باشند که از شهرستان ماکو در شمال غربی ایران آغاز تا نواحی کردستان به سوی جنوب به پیش می روند. دریاچه بزرگ ارومیه و شهر آن در شرق این کوه ها قرار دارد. از جمله مهمترین قلل این ناحیه می باید از قلل چهل مور شهیدان 3608 متر، قلل بزسینا، ستاره لوند، بره نمرو، سیاه کوه نام برد.

7. کوه های کردستان:

رشته کوه های کردستان نیز به صورتی متصل در شمال زاگرس بزرگ جای دارند که دامنه این سلسله کوه ها تا نواحی کوهستان لرستان نیز به پیش می روند. از جمله مهمترین قلل این مناطق می باید از قلل شاهو 3350 متر چهل چشمه 3350 متر، برانان، بر، بیستون، پراو و گرین نام برد.

8. قلل منفرد:

اگرچه مجموعه های معددی از اینگونه قلل در مناطق مختلف ایران خط الرأس های کوچک و بزرگی را تشکیل می دهند و دارای شاخص ترین قلل ایران نیز می باشند، اما به هر ترتیب باید به آنها لقب قلل منفرد داد که صعود به این قلل همواره به صورتی مجزا از سایر قلل در یک حیطه مشخص برنامه ریزی می گردند. از جمله مهمترین این قلل می باید از قلل سبلان 4811 متر، سهند 3750 متر، تفتان 4010 متر و قلل بزمان، نای بند و الوند نام برد.

نویسنده: پیمان احمدی